Noordzeekanaal

Kanaal in Noord-Holland

Het Noordhollandsch Kanaal tussen Amsterdam en Den Helder werd in 1824 in gebruik genomen. Al snel kon dit lange kanaal het groeiende scheepvaartverkeer niet meer aan. Vanaf 1848 onderzocht men een alternatief voor deze verbinding. Dit zou het Noordzeekanaal worden. Het kanaal kreeg een lengte van 21 kilometer.

Noordhollandsch Kanaal

Over een rechtstreekse waterverbinding tussen Amsterdam en de Noordzee werd meer dan honderd jaar gediscussieerd. Er moest wat gebeuren want vooral de ondiepte bij Pampus zorgde voor veel oponthoud op het IJ. De schepen moesten daar wachten op hoog tij en blokkeerden de doorgang naar Amsterdam. Voor een rechtstreekse verbinding naar de Noordzee was een afdamming van het IJ bij de Zuiderzee en een sluis bij de Noordzee nodig, maar de waterbouwkundigen waren nog niet in staat om het daarvoor benodigde omvangrijke sluiscomplexen te bouwen. Men koos daarom voor een alternatief langer traject door Noord-Holland. Het Noordhollandsch Kanaal tussen Amsterdam en Den Helder werd in 1824 in gebruik genomen. Dit kanaal kreeg drie schutsluizen, onder meer bij Amsterdam en in Den Helder.

Froger

Het Noordhollandsch Kanaal voldeed al snel niet meer aan de eisen van het toenemende scheepvaartverkeer. De luitenant en ingenieur Willem Anthonie Froger (1812-1883) schreef in 1849 het vlugschrift 'Over de verdediging van den Staat in betrekking tot het belang van den Handel'. Hierin stelde hij voor om een nieuw kanaal te graven. Niet alleen voor de scheepvaart, maar ook voor de ontlasting van het boezemwater van de polders en de verversing van het water in de grachten van Amsterdam. Aan beide zijden van het kanaal zouden schutsluizen gebouwd moesten worden. Hij hield hierover in april 1850 een voordracht in de Amsterdamse sociëteit Felix Meritis.

Amsterdam - Velsen

Amsterdam stelde in 1852 een commissie samen die de mogelijkheid voor de kortst denkbare oplossing moest onderzoeken: een kanaal tussen Amsterdam en Velsen. In 1861 gaf Amsterdam een concessie voor het graven van het kanaal en de exploitatie hiervan. Dit plan werd in januari 1863 goedgekeurd door het parlement. Het kanaal werd aangelegd door een particulier bedrijf, de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij (AKM). De ingenieur Justus Dirks kreeg van Rijkswaterstaat toestemming om te helpen bij de aanleg. Hij zou enkele jaren aan het project verbonden blijven.

Aanleg

Omdat Nederlandse aannemers de klus niet aandurfden ging de opdracht voor de aanleg van het kanaal naar een Britse firma die reeds veel ervaring had. De graafwerkzaamheden begonnen op 8 maart 1865 in de duinen van de Breesaap, een buurtschap in de duinen bij Velsen. Veel werk werd met schop en kruiwagen uitgevoerd. De aanleg van het kanaal werd ook gezien als een goede manier om de werkloosheid in Noord-Holland te bestrijden. De aanleg verliep vlot. Het Noordzeekanaal kon op 2 november 1876 door koning Willem III geopend worden. Het Noordzeekanaal was op dat moment 7 meter diep en het kanaal had een bodembreedte van 27 meter. Later zou het kanaal nog verbreed en uitgediept worden.

Opening Noordzeekanaal

Op 2 november 1876 waren er talrijke redevoeringen te horen over de voorgeschiedenis. Het Amstels Mannenkoor zong een gelegenheidscantate van de dichter Willem Hofdijk op muziek van Richard Hol. Nadat de koning een sein had gegeven voor de opening van de sluisdeuren, stroomden het water van de Noord- en Zuiderzee samen, schreef het Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhage. "De nieuwe mond van het IJ was ontsloten." Twee stoomboten stevenden daarop naar de haven om een tochtje op zee te maken. Op de eerste bevond zich de koning met de gastheren en de officiële genodigden. "Sommige gasten, de dames vooral, hadden daarbij last van zeeziekte: de wind toch was vrij heftig," schreef de Arnhemsche Courant. Om vijf uur was het gezelschap weer in Amsterdam. "De koning begaf zich terstond naar het Loo. In het Paleis voor Volksvlijt was een feestmaal aangericht voor vierhonderd personen."

Project

Behalve een kanaal moesten er ook sluizen en bruggen gebouwd worden. Bovendien behoorde ook de afsluiting van het IJ ten oosten van Amsterdam, de inpoldering van het afgesloten IJ en de aanleg van de zijkanalen naar de uitwateringssluizen van het omliggende gebied tot het project. Bij Amsterdam moest men bovendien beginnen aan de aanleg van de Noordzeehaven. Het project voorzag voorts in de bouw van de Hem- en de Velserbrug.

Concessie

De concessiehouder de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij (AKM) kreeg 99 jaar het recht om sluis-, kanaal- en havengelden te heffen, maar deze heffingen mochten niet hoger zijn dan de kosten die de gebruikers van het Noordhollandsch Kanaal moesten betalen. Het Noordzeekanaal bracht niet het verwachte rendement voor de AKM. In 1883 werd het kanaal overgedragen aan Rijkswaterstaat.

Sluizen

Aan de oostkant van Amsterdam werd het met de Zuiderzee in verbinding staande IJ in 1872 afgesloten door de Oranjesluizen. Aan de ingang van het Noordzeekanaal bij Velsen bouwde men bij de aanleg twee sluizen, de Kleine Sluis en de Zuidersluis. Rijkswaterstaat besloot in 1883 tot de bouw van een derde sluis bij Velsen. De Middensluis was in 1896 klaar. De sluiscomplexen zouden in de twintigste en eenentwintigste eeuw uitgebreid en verbeterd worden.

Zeesluis IJmuiden

Met een muisklik opende koning Willem-Alexander op 26 januari 2022 de nieuwe sluis van IJmuiden. "Aan al het verkeer in IJmuiden, de deur van Zeesluis IJmuiden is open," zei hij vervolgens door de microfoon. Daarna lieten de kapiteins op de aanwezige schepen met hun toeter horen dat de boodschap was begrepen. De Zeesluis IJmuiden heeft een lengte van 500 meter en een breedte van 70 meter. De sluis is 18 meter diep. Het is de grootste sluis ter wereld. Dankzij de Noordzeesluis, die de Noordersluis uit 1929 verving, kunnen grote containerschepen de haven van Amsterdam blijven bereiken.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over de geschiedenis en de cultuur van Nederland waar u echt iets aan heeft. Lees Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland en de strijd tegen het water. Het Noordzeekanaal komt ook voor in onze uitgave Amsterdam: Stadsgeschiedenis in 150 episoden.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland
Polders en kanalen in Nederland

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.