Keizer Karel V

Landsheer in de Nederlanden

Karel V was vanaf 1506 landsheer van de meeste Nederlandse gewesten. Zijn heerschappij vormt de overgang van de middeleeuwen naar de nieuwe tijd. Hij regeerde over een groot rijk. Vanaf 1516 was hij tevens koning van Spanje. Karel V werd in 1519 door de Duitse keurvorsten tot keizer van het Heilige Roomse Rijk gekozen.

Jeugdjaren

Karel werd op 24 februari 1500 geboren in het Prinsenhof in Gent. Hij was een telg uit het huis Habsburg. Karel was de oudste zoon van Filips de Schone en Johanna van Castilië, beter bekend als Johanna de Waanzinnige. Hij werd opgeleid aan het hof van zijn tante Margaretha van Oostenrijk, de landvoogdes van de Nederlanden. Na de dood van zijn vader in 1506 werd hij de landsheer van de Nederlandse gewesten. In de praktijk werd deze taak door zijn tante als regentes behartigd. In 1515 werd hij meerderjarig verklaard en werd hij koning van Spanje.

Keizer

Keizer Maximiliaan I, de grootvader van Karel, had zijn kleinzoon al voor zijn dood naar voren geschoven als opvolger in het Heilige Roomse Rijk. Maximiliaan betaalde hoge bedragen aan enkele keurvorsten om ze gunstig te stemmen. Maximiliaan overleed op 12 januari 1519. Karel trok met een leger naar Frankfurt, waar de nieuwe Duitse koning gekozen zou worden. Deze druk hielp. Karel werd op 28 juni 1519 in Frankfurt gekozen als opvolger van Maximiliaan. De koningskroning vond op 23 oktober 1520 plaats in de Dom van Aken. Hij zou op 24 februari 1530 in de Sint-Petroniusbasiliek in Bologna tot keizer van Heilige Roomse Rijk worden gekroond door paus Clemens VII. Karel was de laatste keizer van het Heilige Roomse Rijk die door een paus gekroond werd.

Maarten Luther

Karel V was een vrome katholiek. Hij zag het protestantisme als een bedreiging voor de wereldlijke orde. Ketterij was staatsgevaarlijk en werd vanaf 1522 in de Nederlanden met alle middelen bestreden. In Duitsland had Karel V minder macht en minder mogelijkheden om zijn beleid door te drukken. Maarten Luther kreeg een vrijgeleide om in april 1521 te verschijnen op de Rijksdag van Worms. Luther verklaarde daar dat hij zijn stellingen niet wilde herzien. Luther werd toen op 26 mei 1521 met het Edict van Worms in de Rijksban gedaan, maar de keurvorst Frederik III van Saksen verleende hem onderdak op de Wartburg in Eisenach. Karel probeerde negen jaar later nog tijdens de Rijksdag van Augsburg van 1530 de christelijke eenheid in de Duitse gebieden te redden, maar zijn voorstel werd door de vergadering verworpen. Karel zou nog twintig jaar vergeefs blijven strijden tegen de reformatie in Duitsland.

Pragmatieke Sanctie

Bourgondië raakte in 1502 in conflict met het hertogdom Gelre, maar Karel van Gelre verweerde zich goed. Zijn opvolger, Willem V van Kleef, moest Gelre echter in 1543 afstaan aan Karel V met het Traktaat van Venlo. Na de verwerving van het hertogdom Gelre in 1543 ontstond een afgerond geheel. Keizer Karel V voltooide de Nederlandse eenheid in 1549 met de Pragmatieke Sanctie van 1549. Hierin bepaalde hij dat de Zeventien Provinciën als één en ondeelbaar geheel overgeërfd zouden worden.

Troonsafstand

Door de religieuze strijd van Karel in Duitsland zou zijn zoon hem Filips hem niet opvolgen als keizer van het Heilige Roomse Rijk. Op de rijksdag van Augsburg van 1555 sloten de Duitse vorsten de Godsdienstvrede van Augsburg. Hierin werd vastgesteld dat de Duitse vorsten vooraan vrij waren om de religie van hun keuze op te leggen aan hun onderdanen. Karel zag de Godsdienstvrede van Augsburg als een persoonlijke nederlaag. Hij besloot af te treden ten gunste van zijn zoon. Karel nam op 25 oktober 1555 afscheid in Brussel. Filips volgde hem op als heer van de Nederlanden en koning van Spanje.

Laatste jaren

Karel V vertrok uit Brussel. Op 15 september 1556 ging hij in Vlissingen aan boord van een schip, dat hem naar Spanje bracht. Na aankomst in Spanje vestigde hij zich in Jarandilla de la Vera. Hij liet een villa bouwen naast het klooster Cuacos de Yuste aan de voet van de bergketen Sierra de Gredos in Extremadura. Daar bracht hij zijn laatste jaren door. Karel V overleed op 21 september 1558. Twee dagen later werd zijn stoffelijk overschot bijgezet in een crypte onder het altaar van de kloosterkerk in Yuste. Zijn stoffelijke resten werden in 1573 door Filips overgebracht naar het abdijcomplex Escorial bij de stad San Lorenzo de El Escorial, ongeveer vijfenveertig kilometer ten noordwesten van Madrid. Karel ligt daar nu omringd door zijn nazaten.

Pragmatieke Sanctie van 1549

Op 4 november 1549 tekende keizer Karel V een regeling voor de erfopvolging in de Habsburgse Nederlanden. In deze Pragmatieke Sanctie bepaalde hij dat de Habsburgse Nederlanden steeds als één en ondeelbaar geheel overgeërfd zouden worden.
Pragmatieke Sanctie van 1549

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over de geschiedenis en de cultuur van Nederland waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.