Geuzen en Watergeuzen

Opstand in de Noordelijke Nederlanden

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog streden de geuzen tegen het bestuur van koning Filips II van Spanje. Geus werd afgeleid van het Franse woord gueux, dat door Karel van Berlaymont werd gebruikt toen de edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma hun smeekschrift aanboden.

Smeekschrift

Karel van Berlaymont vond dat de landvoogdes geen aandacht moest schenken aan de eis van het Eedverbond der Edelen. Het waren slechts 'gueux' of armoedzaaiers of schooiers. Karel van Berlaymont vergiste zich: het Smeekschrift vormde het begin van de opstand in de noordelijke gewesten van de Nederlanden tegen de heerschappij van koning Filips II van Spanje. Het scheldwoord geuzen werd overgenomen als erenaam.

Watergeuzen

Men onderscheidt geuzen die op land streden, de bosgeuzen, en zij die als zeerovers of vrijbuiters op zee actief waren: de watergeuzen. De watergeuzen bestonden uit ongeregelde troepen. Het waren bannelingen, oproerlingen, moordenaars, dieven en avonturiers. Calvinistische edellieden die in opstand waren gekomen tegen de landvoogdes Margaretha van Parma verloren hun goederen. Velen vluchtten naar het buitenland. Een aantal bleef op zee en vormde de harde kern van de watergeuzen. De meeste kapiteins van de watergeuzen waren veroordeeld door de Raad van Beroerten. Zij waren hun bezit kwijtgeraakt en wilden wraak nemen.

Slag bij Heiligerlee

Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog, tussen 1567 en 1572, was de geuzenvloot een effectief middel in de strijd tegen de Spanjaarden. De geuzen overvielen Spaanse schepen. De hertog van Alva besloot daarom om de schepen beter uit te rusten. De geuzen vormden een kapersvloot die Lodewijk van Nassau hielp om Groningen te veroveren. Ten tijde van de Slag bij Heiligerlee in 1568 zorgden zij voor de bevoorrading van de troepen.

Zeeslag op de Eems

De Zeeslag op de Eems op 10 en 11 juli 1568 was de eerste zeeslag in de Tachtigjarige Oorlog. Met de aanval van François van Boshuizen wilden de Habsburgers de aanvoer over de Eems naar het leger van Lodewijk van Nassau afsnijden. De watergeuzen kwamen te hulp. Op de Eems bij Delfzijl werd de Habsburgse vloot van François van Boshuizen verslagen door de geuzenleiders Jan Abels en Diederik Sonoy.

Engeland

De watergeuzen maakten voor het foerageren van hun schepen gebruik van Engelse havens. Willem van Oranje stuurde hiervoor de diplomaat Guislain de Fiennes naar Engeland. Hij moest de contacten met koningin Elizabeth I van Engeland verbeteren. Bovendien moest hij de geuzen tot een eenheid smeden. Er werden plannen gemaakt voor een grote aanval op Holland, maar zover kwam het niet. Wel werden Monnickendam en Schellingwoude in het voorjaar van 1571 geplunderd. In mei 1571 werden de watergeuzen bij Emden verslagen door de vloot van admiraal François van Boshuizen.

Inname van Den Briel

François van Boshuizen slaagde er niet in om de hele vloot van de watergeuzen te vernietigen. Een groot deel zeilde de Noordzee over en vond veiligheid in Engelse havens. De meeste watergeuzen wilden zich weer op de kaapvaart richten. De diplomaat Guislain de Fiennes voelde daar niets voor. Hij trok zich terug als aanvoerder van de watergeuzen. Hij werd opgevolgd door Willem Lumey. De Britse vorstin wilde de relatie met Spanje verbeteren. Hierdoor waren de watergeuzen niet langer welkom in de Engelse havens. Willem Lumey en zijn geuzen gingen de Noordzee op. Hierdoor kwamen zij weer in de Nederlandse wateren. Op 1 april 1572 werd Den Briel door de watergeuzen ingenomen.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij regelmatig aandacht aan de Tachtigjarige Oorlog. Lees Tachtigjarige Oorlog als u meer wilt weten over de oorlog van de Nederlandse gewesten tegen Spanje en het ontstaan van Nederland. Geuzen komt ook voor in onze uitgave Tachtigjarige Oorlog 1568-1648.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland
Tachtigjarige Oorlog

De Tachtigjarige Oorlog was niet alleen de langstdurende oorlog in de Nederlanden, maar ook de belangrijkste, want de Nederlandse gewesten keerden zich af van het Habsburgse bestuur en daardoor ontstond de zelfstandige staat Nederland. In de Tachtigjarige Oorlog vonden een groot aantal belegeringen en veldslagen plaats. De belangrijkste worden besproken in het 'Tachtigjarige Oorlog 1568-1648: de opstand en het ontstaan van Nederland'. Ook de belangrijkste veldheren, zowel aan Spaanse als aan Nederlandse zijde, zijn te vinden in deze uitgave.
Tachtigjarige Oorlog


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.