Jan van Speijk bij De Ruyter

Michiel de Ruyter

Dan liever de lucht in, zou de Nederlandse commandant Jan van Speijk hebben gezegd toen de Belgische opstandelingen zijn schip bij Antwerpen dreigden in te nemen. Een bootsman, een loods en de scheepsjongen begrepen wat er ging gebeuren. Zij sprongen overboord. Ze lagen nauwelijks in het water toen het schip ontplofte. Jan van Speijk had zijn kanonneerboot laten ontploffen.

Schilderij

De kunstenaar Hendrik Breukelaar (1809-1839) specialiseerde zich in historische voorstellingen. Het schilderij Van Speijk voor het praalgraf van Michiel de Ruyter is een van zijn bekendste werken. Dit schilderij is nu te vinden in de kunstverzameling van Amsterdam Museum.

Liever de lucht in

De Nederlandse commandant Jan van Speijk verwierf roem door zijn boot met bemanning te laten exploderen. Hij voorkwam daarmee dat zijn kanonneerboot op 5 februari 1831 in handen van de Belgische opstandelingen kwam. "Dan liever de lucht in," zou hij hebben gezegd voordat hij zijn sigaar in een vat buskruit stak. Er waren echter geen overlevenden die dit verhaal konden bevestigen. De bemanning die het zag gebeuren vond de dood toen het schip ontplofte. Wel is een uitspraak van een van de overlevende bemanningsleden vastgelegd en zijn er brieven die een gekozen zelfmoord aannemelijk maken.

Belgische Opstand

Kort voor de fatale dag lag het schip enige tijd vlakbij Antwerpen voor anker. Jan van Speijk zou toen hebben gedreigd om het schip de lucht in te laten springen. Liever dat, dan het schip in handen van de Belgische opstandelingen te laten vallen, had hij gezegd. Dit zou zijn gehoord door een van de overboord gesprongen bemanningsleden. Een Nederlands bemanningslid werd na de ramp verpleegd in het Sint-Elisabethgasthuis in Antwerpen. De gewonde legde in het ziekenhuis een verklaring af over de gebeurtenissen, die vooraf gingen aan de ontploffing van de kanonneerboot op 5 februari 1831.

Oosterweel

Jan van Speijk had op 27 oktober 1830, tijdens de Belgische Revolutie, deelgenomen aan het bombardement op Antwerpen. Jan van Speijk kreeg op 5 februari 1831 de opdracht om scheepsladingen te controleren bij Oosterweel op de Schelde. Zijn schip werd door de wind naar de wal gedreven. Hierdoor konden twee opstandelingen aan boord stappen. Zij vroegen om zijn papieren. De bemanningsleden zagen Jan van Speijk met een brandende sigaar benedendeks gaan, alsof hij zijn papieren ging halen. Een bootsman, een loods en de scheepsjongen begrepen wat er ging gebeuren. Zij sprongen overboord. Ze lagen nauwelijks in het water toen het schip ontplofte.

Ramp

De ramp had veel groter had kunnen zijn. Op de walkant had een grote menigte gestaan die de kanonneerboot wilde bestormen. De twee opstandelingen die aan boord gingen en Jan van Speijk om zijn papieren vroegen, wisten te voorkomen dat de meute de boot bestormde. Zij hebben het, net als de Jan van Speijk en zijn bemanningsleden, niet overleefd.

Opoffering

De opoffering van Jan van Speijk maakte grote indruk in Nederland. Er verschenen tal van lofdichten, gedenkpenningen en monumenten. Aan de militairen aan het front werd een dagorder voorgelezen, waarin de daad van Jan van Speijk werd geroemd. Het stoffelijk overschot van de zelfmoordenaar werd op 4 mei 1832 bijgezet in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

Zinloos

Over de zinloosheid van de het wapenfeit van Jan van Speijk mocht jarenlang niet gesproken worden. Pas decennia later relativeerde men Van Speijks daad. Multatuli vroeg zich bijvoorbeeld af of de zelfopoffering van Jan van Speijk werkelijk een daad van vaderlandsliefde was.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over de geschiedenis en de cultuur van Nederland waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.