Inpoldering Haarlemmermeer

Grootste meer van Holland

Jan van Goyen schilderde in 1656 een schilderij met de Haarlemmermeer. In die jaren was het een enorme waterplas. De Haarlemmermeer met een oppervlakte van bijna zeventienduizend hectare was het grootste meer van Holland. Het grote meer ontstond doordat aan het einde van de middeleeuwen het land tussen drie afzonderlijke kleinere meren werd weggeslagen tijdens storm en overstromingen. De Haarlemmermeer werd pas in de negentiende eeuw drooggelegd.

Waterwolf

In stormweer was het erg gevaarlijk op en rond de Haarlemmermeer. Het meer kreeg de bijnaam Waterwolf, omdat steeds meer land onder water kwam te staan: oevers en dijken werden aangetast. Dorpen als Nieuwerkerk en Rijk werden door het water verzwolgen. Aan de Waterwolf herinnert de Waterwolftunnel tussen Aalsmeer en Schiphol onder de Ringvaart van de Haarlemmermeer. In de tijd van Jan van Goyen maakte Jan Adriaanszoon Leeghwater (1575-1650) een plan om de Haarlemmermeer droog te malen. Hiervoor zouden tweehonderd poldermolens nodig zijn, schreef Leeghwater in zijn voorstel uit 1641. Haarlem lag dwars, omdat het veel verdiende aan de scheepvaart en Leiden wilde geen afstand doen van de lucratieve visrechten. Na een zware storm in 1836 waarbij het water de poorten van Amsterdam bereikte besloot koning Willem I dat de Haarlemmermeer drooggemalen moest worden.

Stoomkracht

Met een koninklijk besluit op 1 augustus 1837 werd een commissie belast met het maken van een plan voor de droogmaking van de Haarlemmermeer. De commissie kwam er niet snel uit. Er was veel geld nodig. Het besluit voor de droogmaking van de Haarlemmermeer werd op 22 maart 1839 in een wet vastgelegd. Voor de drooglegging werd een geldlening van acht miljoen gulden afgesloten. De uitschrijving van de lening werd op 30 januari in de Staatscourant aangekondigd. Op 6 mei 1840 werd een begin gemaakt aan de droogmaking. De politicus Frederik van de Poll zette bij Hillegom de eerste spade in de grond voor de aanleg van de Ringvaart en de bedijking. Het graven van de Ringvaart nam acht jaar in beslag. De vaart kreeg een lengte van bijna zestig kilometer. Voor het eerst zou in Nederland voor inpoldering stoomkracht gebruikt worden. Men bouwde een proefgemaal bij Buitenkaag. Dit stoomgemaal werd vernoemd naar de eerste plannenmaker voor de Haarlemmermeer. De Leeghwater werd in 1845 in gebruik genomen. Drie jaar later was de ringvaart en de bedijking klaar en kon men met de daadwerkelijke bemaling van de Haarlemmermeer beginnen.

Cruquius

Voor de droogmaking werden nog twee stoomgemalen gebouwd. De Lynden kwam aan de Akerdijk in het dorpje Lijnden en De Cruquius aan de Cruquiusdijk 27 in Cruquius. Deze gemalen zijn nog in originele staat. De drie stoomgemalen deden er drie jaar over om de Haarlemmermeer droog te malen. Het gemaal De Cruquius werd vernoemd naar de Nederlandse waterbouwkundige Nicolaus Samuelis Cruquius. Hij werd in 1678 geboren in West-Vlieland als Nicolaas Kruik. Hij begon als landmeter bij het Hoogheemraadschap Delfland. In 1712 publiceerde hij een gedetailleerde kaart van het Delfland. Hij studeerde vanaf 1716 geneeskunde bij Boerhaave in Leiden. Zoals veel tijdgenoten latiniseerde hij zijn achternaam. Cruquius was een veelzijdige man. Hij was landmeter, cartograaf, astronoom, meteoroloog en waterbouwkundig plannenmaker. Via Boerhaave werd hij lid van de Britse Royal Society. Cruquius werkte na zijn studie bij het Hoogheemraadschap van Rijnland in Leiden. Hij maakte een groot aantal plannen die niet verwezenlijkt werden tijdens zijn leven. Zo maakte hij een ontwerp voor een waterweg van Rotterdam naar de Noordzee en een plan voor de droogmaking van de Haarlemmermeer. Cruquius overleed in 1754 in Spaarndam.

Cruquiusgemaal

Het Cruquiusgemaal uit 1849 is een belangrijk industrieel monument. Het gemaal werd in originele staat gehouden. De machinekamer uit 1849 is nog aanwezig. Daar kunt u de Cornish Engine bewonderen. Deze stoommachine drijft acht balansarmen aan die als tentakels uit het ronde gebouw naar buiten steken. Met elke slag van de stoommachine werd 64.000 liter water opgepompt. Het water stroomde via een houten stortvloer rond de machinekamer naar de ringvaart. De Cruquius is nu een museum. Hiervoor werd in 1934 een stichting opgericht. De Cruquius wordt nu beheerd door de Vereniging Hendrick de Keyser. In de ketelhuizen werd een tentoonstelling ingericht over de strijd tegen het water. Naast oude kaarten en prenten staan er modellen van windmolens, stoommachines en andere werktuigen en installaties die nodig waren voor de droogmaking.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over de geschiedenis en de cultuur van Nederland waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland
Polders en kanalen in Nederland

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.