Agnetapark in Delft

Arbeidersdorp

Het Agnetapark en omgeving werd in 1881 aangekocht door Jacques van Marken. Hij was oprichter en directeur van de Koninklijke Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek in Delft. Hij wilde op deze plek, dicht bij zijn fabriek, arbeiderswoningen voor zijn personeel laten bouwen. Agneta en Jacques van Marken gingen, tussen hun arbeiders, in een grote villa in dit Agnetapark wonen.

Jacques van Marken

Jacques van Marken (1845-1906) wordt de eerste sociaal ondernemer van Nederland genoemd. Hij studeerde aan de Polytechnische School in Delft en stond later aan de basis van een aantal belangrijke Nederlandse ondernemingen, zoals Gist-Brocades (nu DSM), de Nederlandsche Oliefabriek (later Calvé, nu Unilever) en de later opgeheven Lijm en Gelatinefabriek. Vanaf het begin werd hij gegrepen door het arbeidersvraagstuk. Hij zette zich in om de positie van de arbeiders te verbeteren. Lang voordat dit wettelijk geregeld werd, voerde Jacques van Marken een ondernemingsraad in. Ook introduceerde hij een ongevallen- en pensioenvoorziening, een winstdelingsregeling en aandelenbezit voor werknemers.

Agneta

Bij deze activiteiten werd Jacques van Marken geholpen door zijn echtgenote Agneta, een dochter van een rijke Amsterdamse koopman. Agneta bracht vooraf huisbezoeken aan de werknemers om hun woonwensen te vernemen, waarna zij die doorgaf aan professor Eugen Gugel, de ontwerper van de huizen. Zij inventariseerde de slechte woonomstandigheden van de arbeiders in Delft en zij stelde de middelen ter beschikbaar, waarmee het tuindorp voor de werknemers van Jacques van Marken gebouwd kon worden. Voor dit plan richtte Jacques van Marken de NV Gemeenschappelijk Eigendom op. Deze maatschappij zou huizen, winkels, werkplaatsen en was- en badinrichtingen bouwen op het terrein dat Agnetapark ging heten. Naar Frans voorbeeld kreeg de woonwijk een gemeenschapshuis met een bibliotheek. Hier hield het echtpaar ook lezingen ter verheffing van de arbeiders. Het zijn van die idealen die toen wel meer voorkwamen, waarbij er niet aan gedacht werd dat werknemers anders denken en andere verwachtingen hebben dan hun werkgevers.

Louis Paul Zocher

Het Agnetapark kreeg een landelijke uitstraling. De waterpartijen en het slingerende stratenpatroon werden door Louis Paul Zocher ontworpen. Hij koos voor een inrichting op basis van een Engels landschapspark. E.H. Gugel en F.M.L. Kerkhoff waren verantwoordelijk voor het ontwerp van de 78 woningen en overige gebouwen. Jacques van Marken woonde tussen zijn arbeiders in de inmiddels afgebroken villa Rust Roest. Voor de opening van het Agnetapark kwamen in 1884 Emma en Wilhelmina naar Delft. De wijk werd in 1924 uitgebreid door architect Jan Gratama. Het eerste tuindorp van Nederland staat op de lijst van honderd belangrijkste monumenten. Het Agnetapark moest uiteindelijk eigendom van de arbeiders worden, maar zover is het nooit gekomen.

Weerstand

Jacques en Agneta van Marken riepen met hun eerzuchtige idealisme ook veel weerstand op. Een poging om te bemiddelen bij een staking in de textielindustrie mislukte. De Twentse ondernemers verweten Jacques van Marken grenzeloze ijdelheid. De socialistische voorman Ferdinand Domela Nieuwenhuis noemde Jacques van Marken een huichelaar, omdat hij de noodzakelijke revolutie belemmerde. Op zondag bezocht het ondernemersechtpaar de werknemers. Niet elk gezin in het Agnetapark stelde een bezoek op prijs. In de filosofie van de Van Markens vormden de belanghebbenden een 'fabrieksfamilie', waarbij directeur en arbeiders samen een eenheid vormden. Vandaar ook die NV Gemeenschappelijk Eigendom, waarbij de arbeiders aandeelhouder werden met de bedoeling om het Agnetapark uiteindelijk aan hen over te dragen. Maar de meeste arbeiders zagen dit helemaal niet zitten, zo onder controle van de grote baas te leven en volgens door hem uitgedachte principes. Uiteindelijk zijn slechts 59 van de 300 gezinnen van de personeelsleden daar gaan wonen.

Rust Roest

Agneta van Marken was ook de drijvende kracht achter enkele bedrijven van het echtpaar geweest, zoals een parfumfabriek. Toen Jacques van Marken eens enige tijd in een buitenlands kuuroord verbleef, hij leed aan zenuwpijnen, opende zijn vrouw de post en ontdekte zo, dat haar echtgenoot al jarenlang een verhouding had met een andere vrouw. De ondernemer verwekte bij deze vrouw zes kinderen, van wie er drie volwassen werden. Zij nam contact op met de geliefde van haar echtgenoot en zij spraken af dat de relatie bleef bestaan en geheim zou blijven. Pas toen die andere vrouw op haar 36-jarige leeftijd aan tuberculose overleed heeft Agneta tegen haar man gezegd dat ze wist van hun verhouding. Zij nam de drie kinderen uit de overspelige relatie op in villa Rust Roest in het Agnetapark. Ze werden pleegkinderen genoemd, maar heel Delft wist hoe de vork in de steel zat.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over de geschiedenis en de cultuur van Nederland waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland
Zuid-Holland

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.