Protectionisme in crisisjaren

Protectionisme

President Herbert Hoover tekende in 1930 een wet die voorzag in invoerheffingen die bedoeld waren om de Amerikaanse economie te beschermen tegen de invoer van goedkope agrarische producten. Al snel volgden invoerheffingen in andere sectoren. Engeland ging ook importheffingen heffen. "Ik ben enorm bang voor protectie als een langetermijnbeleid, maar we kunnen het ons niet veroorloven altijd het langetermijnperspectief te kiezen," schreef econoom Britse John Maynard Keynes.

Grote Depressie

Andere Europese landen volgden het Amerikaanse voorbeeld. Ook de Nederlandse regering nam protectionistische maatregelen, waardoor buitenlandse producten duurder werden. Men werd bovendien opgeroepen om Nederlandse goederen te kopen. Men nam deze maatregelen tijdens de Grote Depressie. Deze crisisjaren in de jaren dertig waren het gevolg van een bankencrisis en een internationale schuldencrisis die zich openbaarde na de beurskrach op 24 oktober 1929, Zwarte Donderdag, op Wallstreet.

Nederland

De Nederlandse regering onder leiding van Hendrik Colijn voerde een krap economisch beleid. De lonen werden laag gehouden en de werklozen kregen net genoeg steun om in leven te blijven. De Nederlandse overheid bezuinigde op ambtenarensalarissen en het onderwijs. Velen hadden geen geld te besteden. Hendrik Colijn bleef te lang vasthouden aan de Gouden Standaard, het muntsysteem waarbij de goudvoorraad van de nationale bank bepalend was voor de geldhoeveelheid en als rekeneenheid diende voor de wisselkoersen tussen de verschillende nationale valuta. Exporteurs hadden veel last van de hoge prijs van de Nederlandse gulden en hierdoor verdiepte Colijn, misschien onbedoeld, de crisis.

Crisis

De protectionistische maatregelen versterkten de crisis en droegen bij aan de krimp van de wereldhandel. Tussen 1929 en 1934 slonk de wereldeconomie met 66 procent. De Nederlandse ondernemer Frits Fentener van Vlissingen (1882-1962) wilde een einde maken aan nationalisme en protectie. Hij stelde voor om de woorden crisis en malaise uit het Nederlandse woordenboek te schrappen. "Verkopen zonder te kopen is onmogelijk," zei hij. Internationale samenwerking zou het Nederlandse bedrijfsleven weer tot grote bloei kunnen brengen. Het protectionisme verlamde de wereldhandel en maakte wereldwijd miljoenen arbeiders werkloos. "Wanneer de landen doorgaan op deze weg, zonder in het minst rekening te houden met andere landen, ieder zijn eigen koers en alleen zijn eigen koers volgende, kan de wereld alleen maar dieper en dieper wegzinken in de modder en de oude welvaart kan nooit meer hersteld worden."

Pessimisme

Frits Fentener van Vlissingen wilde een loonsverhoging voor iedereen. Dit zou een einde te maken aan de slechte economische omstandigheden. Vertrouwen was een kostbaar iets en ook onmisbaar voor een bloeiend bedrijfsleven. In zijn jaarrede in 1931 voor leden van de Kamer van Koophandel in Utrecht zei hij: "Wordt er misschien niet teveel over die crisis gepraat, gedacht, geschreven? Wordt daardoor niet het laatste sprankje vertrouwen, dat kostbaar bezit, een van de grondpijlers van een bloeiend bedrijfsleven, gedoofd? Wordt daardoor niet de taak onmogelijk gemaakt van hen, die geroepen zijn om de uitweg te zoeken uit dit labyrint van moeilijkheden? Is pessimisme niet afbrekend en behoeven wij niet juist optimisme om weer op te bouwen?"

Overheidsbemoeienis

Overheidsbemoeienis zag hij als een groot probleem. "De tijden, waarin de bedrijfsleider zich kon beperken tot hetgeen de engere kring van zijn eigen bedrijf hem ter overdenking gaf, zijn voorbij. De diep ingrijpende inmenging van de overheid op welhaast ieder gebied van het economische leven maakt, dat ieder bedrijf daarvan de terugslag ondervindt." Frits Fentener van Vlissingen noemde beperkingen in het productie- en distributieproces, de ondersteuning van bepaalde bedrijfstakken en de belemmeringen voor de import en export als voorbeelden van verstoringen van de handel en de industrie. "Het leidt tot een steeds verdergaande verstarring van het bedrijfsleven, het maakt de koopman tot ambtenaar, de ambtenaar tot koopman. Het resultaat is overal hetzelfde, namelijk, dat het bedrijfsleven zich hoe langer hoe meer in de vrijheid van zijn gestie beperkt ziet en dientengevolge hoe langer hoe minder in staat is door zijn eigen aanpassingsvermogen het natuurlijke herstel te bevorderen."

Succesvol ondernemer

Frits Fentener van Vlissingen, zoon van een welvarende steenkolenhandelaar, was een veelzijdig ondernemer. Hij breidde het bedrijf van zijn vader uit door zich onder meer bezig te gaan houden met de fabricage van kunstzijde. Hij stichtte in 1929 de Algemene Kunstzijde Unie (AKU), de voorloper van AkzoNobel. Frits Fentener van Vlissingen was intelligent en doortastend, had een groot commercieel inzicht en bekleedde een ongelooflijk aantal functies. Veel Nederlandse bedrijven maakten gebruik van zijn inzichten of inzet. Zo bracht hij het beginkapitaal bij elkaar voor de stichting van de luchtvaartmaatschappij KLM. Lezers die meer over deze opmerkelijke ondernemer willen weten kunnen terecht bij Wim Wennekes. Zijn studie 'De aartsvaders: grondleggers van het Nederlandse bedrijfsleven' verschaft een goed inzicht in de grote rol van Frits Fentener van Vlissingen in het Nederlandse bedrijfsleven.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. Lees onze gewaardeerde nieuwsbrief met tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Gerelateerd

Bedrijfsgeschiedenis
Economie

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.