Bauhaus 1919-1933

Geschiedenis opleidingsinstituut Bauhaus

Het beroemde Duitse opleidingsinstituut voor kunst en kunstnijverheid Bauhaus in Weimar en later Dessau bestond slechts veertien jaar, maar werd een begrip. De kunstenaars en architecten die les gaven aan het Bauhaus, zoals Lyonel Feininger, Paul Klee, Oskar Schlemmer, Walter Gropius, Marcel Breuer en Ludwig Mies van der Rohe zorgden ook na de sluiting van het instituut voor een verdere verspreiding van de ideeën van Bauhaus.

Walter Gropius

Walter Gropius richtte in 1919 het Bauhaus op in Weimar, de plaats waar de nieuwe Duitse grondwet na de Eerste Wereldoorlog werd uitgewerkt. De eerste Duitse republiek werd immers niet voor niets Weimar Republiek genoemd. De geschiedenis van Bauhaus loopt parallel aan deze historie. Bauhaus werd ontbonden in 1933, enkele maanden na de machtsgreep van Adolf Hitler. Al snel na de oprichting werd het woord Bauhaus een synoniem voor radicale modernisering van het leven, met alle positieve en negatieve associaties die daaraan kleven. De drie directeuren van Bauhaus waren achtereenvolgens Walter Gropius, Hannes Meyer en Mies van der Rohe. Magdalena Droste beschreef in het door Taschen/Libero uitgegeven "Bauhaus 1919-1933" deze geschiedenis zeer uitputtend. In haar studie concentreerde Droste zich op het opleidingsinstituut, de invloed van Bauhaus liet zij onbesproken. Wat al snel opvalt in deze studie zijn de moderne aanpak en de gebruikte lesmethoden van het Bauhaus. In feite werd het moderne kunstonderwijs in Weimar en Dessau ontwikkeld. In deze tijd stond op andere academies de techniek nog centraal. In Weimar werd techniek gecombineerd met lessen kunstinzicht, geschiedenis en gedurende een periode kreeg zelfs de geestelijke rust aandacht. Magdalena Droste was als wetenschappelijk medewerkster aan het Bauhaus-archief en museum werkzaam en had dus toegang tot alle beschikbare documenten. Mede hierdoor kon zij de meest uitgebreide geschiedenis van Bauhaus schrijven. Droste kon voor de afbeeldingen een greep doen uit de verzameling van het Bauhaus-archief. Hierdoor een ontstond een naslagwerk dat zijn gelijke niet kent.

Kunst en ambacht

Het idee om uiteenlopende studies, zowel kunst, architectuur en kunstnijverheid onder één dak bijeen te brengen ontstond in navolging van Engelse en Oostenrijkse experimenten. In Engeland had John Ruskin een groot probleem met de industrialisatie. Hij miste daarin de persoonlijke touch en de deskundigheid van de arbeider. De haat van John Ruskin tegen de moderne beschaving resulteerde in een leer waarin de kunstenaar of ambachtsman elke stoel, elke beker en elk glas elke keer opnieuw zou moeten uitvinden. Deze beweging kreeg de naam Arts and Crafts. Nadat in Oostenrijk onder invloed van de soortgelijke beweging Jugendstil een museum voor Kunst en Nijverheid was opgezet, kwam ook in Berlijn in 1871 een soortgelijk initiatief van de grond. Jugendstil bepaalde vijftien jaar de kunst in Europa. De combinatie kunst en ambacht zou kenmerkend worden voor Bauhaus, met dit verschil, dat in Duitsland geen aversie tegen de moderniteit en industrialisatie bestond.

Weimar

Vanaf 1915 voerde Walter Gropius een briefwisseling met de leiding van de in Weimar door Henry van der Velde opgerichte en geleide kunstnijverheidsacademie. Van der Velde was afgetreden aan het begin van de Eerste Wereldoorlog en August Endell zag in Walter Gropius een geschikte opvolger. In 1915 werd de academie gesloten. Jaren van overleg volgden. In april 1919 kwam eindelijk de benoeming van Gropius tot leider van de academie, die hierbij van naam veranderde en een nieuw programma kreeg. Het Bauhausmanifest bevatte niet alleen een opsomming van verheven uitgangspunten, maar informeerde ook over doel, onderwijsprogramma en toelatingsvoorwaarden. Binnen korte tijd waren de eerste 150 aanmeldingen binnen. Het grote aantal vrouwen dat zich inschreef was opmerkelijk. Zij werden aangetrokken door het eigentijdse onderwijsprogramma en de voor die tijd moderne vormgeving van het manifest.

Eerste jaar

In het eerste jaar stelde Walter Gropius drie kunstenaars aan van geheel verschillende herkomst: Josef Albers, Johannes Itten, Lyonel Feininger en Gerhard Marcks. Later volgden Johannes Molzahn, Georg Muche, Paul Klee, Oskar Schlemmer, Wassily Kandinsky en andere kunstenaars en ambachtslieden. Er werd les gegeven in een breed scala van technieken: er was een schilder-, beeldhouw- en architectuurafdeling, maar daarnaast werd ook onderwijs gegeven in ateliers voor keramiek, textiel, metaalbewerking, meubilair, glas, muurschilderkunst, houtbewerking, boekbinden en er was een grafische drukkerij.

Johannes Itten

Een van de kleurrijkste figuren bij Bauhaus in Weimar was de kunstschilder en pedagoog Johannes Itten. Walter Gropius leerde Itten in Wenen via zijn vrouw kennen, waar hij een particuliere schildersopleiding leidde. Itten werd gevraagd een voordracht te houden tijdens de opening van Bauhaus in maart 1919. Vanaf oktober startte hij in Weimar met zijn eigenzinnige lessen, waarin hij de tegenstrijdige begrippen intuïtie en methode combineerde. Bewegings- en ademhalingsoefeningen vormden vaak een begin van zijn lessen: de leerlingen moesten zich losmaken van hun krampachtigheid. Johannes Itten, die de Mazdaznan-leer aanhing, werd door zijn leerlingen zeer vereerd. Hij droeg net als veel van deze leerlingen zijn zelf genaaide Bauhaus-kledij. Kleding, kaalgeschoren hoofd en bril zorgden voor een hiëratisch voorkomen. Itten wees uit principiële redenen het aannemen van opdrachten af. Toen Gropius een opdracht aan Bauhaus verstrekte voor de vervaardiging van zitplaatsen voor het stadstheater van Jena, nam Itten ontslag.

Financiering

Vanaf het begin waren opdrachten, die uitgevoerd werden door de leerlingen, een belangrijke inkomstenbron voor Bauhaus. Zowel Walter Gropius als Marcel Breuer schakelden de academie in om opdrachten uit te voeren. Dit was broodnodig want er was in alle jaren geldtekort. Naast lesgelden vormden subsidies, opdrachten en licenties de belangrijkste inkomstenbronnen.

Tentoonstelling 1923

De beroemde Bauhaus-tentoonstelling in 1923 in Weimar kwam onder druk tot stand, want de regering verbond aan een krediet de eis, dat het instituut in een tentoonstelling haar kwaliteiten toonde. Er kwam een modelhuis, waarin de laatste stand van de techniek werd getoond. Het huis bevatte onder meer de veel geroemde eerste moderne keuken. Het Landesmuseum toonde werk van docenten en leerlingen en ook in de gebouwen van de academie waren werkstukken te zien. Walter Gropius opende de tentoonstelling in augustus 1923 met een toespraak over kunst en techniek. De Nederlandse architect J.J.P. Oud sprak tijdens deze bijeenkomst over de moderne Nederlandse bouwkunst.

Verhuizing naar Dessau

Na de verkiezingen in 1924 kregen conservatieve krachten de overhand in Thüringen en kreeg Gropius te horen dat hem een ontslag boven het hoofd hing. Als gevolg hiervan nam de volledige staf in maart 1925 ontslag. Uit verschillende steden kwamen hierna aanbiedingen voor Bauhaus. Uiteindelijk viel de keus op Dessau. Walter Gropius ontwierp later dat jaar een modern gebouw voor Bauhaus in vier bouwlagen met een grote glazen voorgevel.

Hannes Meyer

Bauhaus zonder Gropius leek ondenkbaar. Toen Gropius in 1928 zijn plannen voor zijn aftreden bekendmaakte stond de academie op het hoogtepunt van aanzien en internationale faam. Zijn opvolger Hannes Meyer paste het lesprogramma aan. Zowel sociale als wetenschappelijke criteria werden nu bepalend voor het ontwerpen. Het lukte Meyer om de motivatie van de leerlingen te verbeteren. Wat hij niet in de hand had was hun politieke keuze. In 1930 werd Meyer door de politiek tot vertrek gedwongen, toen communistische leerlingen zich roerden.

Mies van der Rohe

Met zijn autoritaire stijl van leidinggeven maakte Mies van der Rohe een einde aan de communistische activiteiten op Bauhaus. Er kwam een nieuw statuut en de leerlingen moesten zich opnieuw aanmelden. Leerlingen die op termijn voor politieke onrust zouden kunnen zorgen, konden op deze manier geweerd worden. Mies van der Rohe schafte het productiewerk in de ateliers af. In het vervolg zouden alleen nog modellen voor de industrie gemaakt worden. Hoewel Mies van der Rohe een poging deed om Bauhaus radicaal te depolitiseren werd hij rechts ingehaald door veranderende politieke verhoudingen: de Nationaal Socialistische partij van Adolf Hitler kwam in 1931 in Dessau aan de macht.

Berlijn

Na de sluiting in Dessau huurde Mies van der Rohe in Berlijn een oude telefoonfabriek in de wijk Steglitz en werden de lessen weer opgestart. Lang duurde dit niet want in 1933 greep Adolf Hitler de macht. De Nationaal Socialisten vonden dat het moderne Bauhaus een kunst- en architectuurstroming vertegenwoordigde die als 'niet Duits' en 'niet tot het ras bepalend' gezien moest worden. De Gestapo werd ingeschakeld om de politieke incorrectheid van Bauhaus aan te tonen. Er vond een huiszoeking plaats en er werd bewijsmateriaal veilig gesteld. Hierop besloot Mies van der Rohe de academie te sluiten.

Invloed

De invloed van Bauhaus kon na 1933 niet worden gestopt door de Nationaal Socialisten. De architecten Walter Gropius en Walter Breuer emigreerden naar de Verenigde Staten, waar zij als architecten en docenten voor architectuur aan de Harvard Universiteit de ideeën van Bauhaus verder uitwerkten en verspreidden. Ludwig Mies van der Rohe vestigde zich in Chicago en maakte naam als bouwer van strakke hoogbouw en Josef Albers zette zijn onderwijsactiviteiten voort op het Black Mountain College.

Lees Duitsland: Geschiedenis en Wetenswaardigheden als u uw vakantie in Duitsland wilt voorbereiden of meer wilt weten over de geschiedenis van dit interessante land.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij veel aandacht aan de geschiedenis van Duitsland en de mooiste plekjes in dit land. Als u binnenkort uw vakantie in Duitsland doorbrengt kunt u zich met deze uitgave goed voorbereiden, want 'Duitsland: Geschiedenis en wetenswaardigheden' is niet alleen geschreven voor liefhebbers van geschiedenis.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Duitsland

Duitsland

In het e-book 'Duitsland: Geschiedenis en wetenswaardigheden' verzamelde Ruud van Capelleveen 150 verhalen die blijk geven van zijn fascinatie voor Duitsland. De onderwerpen in deze uitgave gaan over de geschiedenis van onze oosterburen. Duitsland was eeuwenlang een lappendeken van staatjes en koninkrijkjes. Niet veel Nederlanders weten dat Duitsland pas in 1871 door Otto von Bismarck tot een eenheid werd gesmeed. In deze uitgave staan 150 interessante en fraai geïllustreerde verhalen met wetenswaardigheden over de geschiedenis van Duitsland.
Bekijk: Duitsland



'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' is de 'wie is wie' van deze oorlog. In deze publicatie nam Ruud van Capelleveen de belangrijkste personen op die een rol van betekenis speelden in dit wereldomvattende conflict. U kunt in deze biografiën snel de belangrijkste feiten opzoeken.
In 'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' van Ruud van Capelleveen treft u de biografieën aan van 165 mannen en vrouwen die in deze oorlog een beslissende rol speelden.
Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.